Znane w całej Polsce i poza jej granicami sanktuarium leżajskie Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny, jedno z najstarszych i największych na Podkarpaciu, z gruntownie ostatnio odnowionym otoczeniem, znane jest przede wszystkim z cudownego Obrazu Matki Bożej Pocieszenia pochodzącego sprzed 1590 r. Obraz ten został ukoronowany jako drugi w Polsce, w 1752 r., przez papieża Benedykta XIV. Umieszczonego go w prawej nawie bocznej monumentalnej, trzynawowej świątyni leżajskiej. Świątynia powstała w latach 1616-28, z fundacji marszałka wielkiego koronnego Łukasza Opalińskiego i jego żony Anny z Pileckich, wg projektu architekta Antonio Pellacciniego. W 1928 r. papież Pius XI podniósł ją do godności Bazyliki Mniejszej.

Dzieła sztuki i obiekty kultu

W 1608 r. przybyli do Leżajska sprowadzeni z Przeworska bernardyni, którzy po dzień dzisiejszy znakomicie sprawują pieczę nad świątynią, przy której znajduje się klasztor sprzed 1637 r. Za ołtarzem głównym bazyliki znajduje się również słynący łaskami krzyż (Boża Męka), ustawiony w miejscu objawień Matki Bożej i św. Józefa w 1590 r., cudownie ocalały z pożaru. Bazylika leżajska to również świątynia ze słynącymi na cały świat organami z 1690 r. To tutaj co roku odbywa się Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej.

W bazylice znajdujemy wiele niepowtarzalnych obrazów, pięknych ołtarzy oraz dzieł sztuki sakralnej, jak np. słynne stalle i ambona. Niepowtarzalny klimat tworzą również freski i malowidła na ścianach. Od 1971 r. integralną część klasztoru stanowi Muzeum Prowincji Ojców Bernardynów, z wieloma bezcennymi pamiątkami po bernardynach i dobrodziejach kościoła. Na szczególną uwagę zasługują pamiątki po św. Janie z Dukli oraz sutanna, pas i piuska św. Jana Pawła II, który nawiedził sanktuarium leżajskie w 1965 r. jako metropolita krakowski.

Na przestrzeni dziejów do leżajskiego sanktuarium pielgrzymowali ludzie różnych stanów nie tylko z Rzeczypospolitej, ale i Rusi, o czym świadczą bardzo liczne wota. Kroniki podają, że w 1642 r. modlił się przed Leżajską Panią król Władysław IV, ofiarowując hebanowe ramy do cudownego obrazu jako wotum wdzięczności za zwycięstwo chocimskie. W 1653 r. hetman Stefan Czarnecki zawierzył tutaj siebie i wojsko przed bitwą ze Szwedami, a w 1929 r. modlił się tu prezydent Ignacy Mościcki.

W 1984 r., po kradzieży koron z cudownego obrazu w 1981 r., rekoronował go prymas Polski kard. Józef Glemp, który odwiedził leżajskie sanktuarium ponownie w 1998 r. – z okazji 400-lecia obecności obrazu Matki Bożej w Leżajsku. 8 września 2002 r. w uroczystościach 250-lecia koronacji cudownego obrazu Matki Bożej Leżajskiej uczestniczył kard. Henryk Gulbinowicz z Wrocławia.

Leżajska Kalwaria i Dróżki Maryjne

W 2000 r. społeczeństwo ziemi leżajskiej wzniosło przed bazyliką pomnik papieża Jana Pawła II, a w 2002 r. przy bazylice powstał okazały Dom Pielgrzyma. Wcześniej, w latach 1977-83, z inicjatywy ówczesnego kustosza sanktuarium o. Bonawentury Misztala, w sąsiadującym lesie klasztornym powstała Leżajska Kalwaria oraz Dróżki Maryjne zwane Stacjami Siedmiu Radości Matki Bożej, które od początku cieszą się niezwykłą popularnością wśród pielgrzymów. Corocznie od maja do końca września, w każdą niedzielę po Mszy św. o godz. 8 odprawiana jest tam Droga Krzyżowa, a po Mszy św. o godz. 9.30 – Dróżki Matki Bożej. Jest już wieloletnim zwyczajem, że w miesiącu maju do leżajskiego sanktuarium pielgrzymują wierni z pobliskich i dalszych parafii, uczestnicząc najpierw we Mszy św., a następnie gromadząc się przed pomnikiem św. Jana Pawła II, skąd pod przewodnictwem jednego z zakonników wybierają się na modlitwę pielgrzymkową po wspomnianych dróżkach. Sprzyja temu doskonałe ich usytuowanie, wśród lasu i zieleni, gdzie spokojnie można oddać się modlitwie i rozmyślaniom.

Szczególnym wydarzeniem związanym z pielgrzymowaniem po Dróżkach Maryjnych są dni przed jednym z największych odpustów w sanktuarium. Ma to miejsce w dniach 13-15 sierpnia, podczas uroczystości Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Rozpoczynają się one Procesją Zaśnięcia, a kończą Procesją Wniebowzięcia w głównym dniu odpustu. Zjeżdżają na nie i wędrują pieszo do Leżajska rzesze wiernych.

Warto, przejeżdżając przez Leżajsk, wstąpić choćby na chwilę, odpocząć i wyciszyć się w tej niezwykłej bazylice i jej otoczeniu, aby nabrać sił na dalsze wędrowanie.

Z parafii klasztornej pochodzi wielu zakonników i księży, w tym obecny ordynariusz świdnicki bp Ignacy Dec, bernardyn bp Damian Muskus pracujący w archidiecezji krakowskiej oraz ks. prał. Kryspin Dubiel, pracujący w dyplomacji watykańskiej, obecnie jako papieski radca minister w Bogocie w Kolumbii.