Rawenna i św. Apolinary

Św. Apolinarego czcimy (wraz ze św. Brygidą Szwedzką) w dniu 23 lipca. Jest to ważna postać wczesnego chrześcijaństwa; ważna także dla dziejów sztuki, zwłaszcza wczesnochrześcijańskiej, dzięki dziełom architektury i sztuki mozaiki, które powstały w związku z jego kultem.
Śladów św. Apolinarego należy szukać w Rawennie. To miasto, położone wśród rozkołysanych zbożem pól na równinie nadmorskiej, ma w tle mroczny garb Apeninów. Z drugiej strony otwiera się na morze. Jego portem jest starożytne miasto Classis (włoskie Classe), dziś wchłonięte przez Rawennę.
Rawenna słynie z najpiękniejszych i najstarszych wielkich mozaik naściennych, o niezwykle żywym lśnieniu kolorów, którymi zachwycali się m.in. impresjoniści. Mozaiki te możemy oglądać w Mauzoleum Galli Placydii (I poł. V w., jeszcze antyczne) i w kościołach San Vitale, San Apollinare in Classe czy San Apollinare Nuovo (Nowy). Pochodzą one z I połowy VI wieku (gdy Rawenna miała pozycję stołeczną) i mają już charakter wczesnobizantyjski. I tu zbiegają się drogi sztuki i wiary: dwa szczególnie piękne kościoły Rawenny powstały ku czci św. Apolinarego - właśnie San Apollinare Nuovo jako kościół dworski ostrogockiego króla Italii Teodoryka oraz San Apollinare in Classe, wzniesiony w porcie Classis, w miejscu męczeńskiej śmierci św. Apolinarego około połowy II wieku.
Św. Apolinary pochodził z Antiochii. W Rzymie został wyświęcony na biskupa przez samego św. Piotra. Miał apostołować w Tracji i nad Dunajem. Ostatecznie zasłynął jako biskup Rawenny. Jego atrybuty mówią o męczeńskiej śmierci: Stąpa po rozpalonych węglach, a w ręku trzyma maczugę - narzędzie swej męki.
Z całego piękna, bogactwa artystycznego i ikonograficznego mozaik Rawenny szczególnie wyróżnia się kompozycja mozaikowa, wypełniająca apsydę ołtarzową kościoła San Apollinare in Classe. Jest to kompozycja o wielkim bogactwie treści ideowych.
Zasadniczy podział części kopułowej na strefę ziemską i niebiańską mówi zarazem o jedności tych światów. Centralną postacią strefy ziemskiej (i zarazem jedyną) jest św. Apolinary w szatach biskupich, z rękami wzniesionymi w górę w geście modlitewnym. Z obu stron idą ku niemu jednakowo znakowo ujęte owieczki. Jest ich razem dwanaście. Ale symbolizują wiernych - nie Apostołów. Ta liczba uwzniośla usymbolizowanie wierzących. O Ziemi mówi również krajobraz z drzewami, też ujętymi znakowo.
Strefę Nieba oznacza wspaniała złocista kompozycja z kołem, w którym na tle gwieździstego nieboskłonu jawi się monumentalny, abstrakcyjny krzyż. Z obu stron z obłoków wynurzają się postaci Mojżesza i Eliasza. Ku temu niebu zwracają się ze strefy ziemskiej trzy owieczki oznaczające Apostołów. Całość, jak sugerował prof. Jan Białostocki, symbolizuje dzień Sądu Ostatecznego, a jednocześnie Przemienienie Pańskie.
Należy zwrócić uwagę na postać św. Apolinarego, wstawiającego się za swoim ludem. Jest on tu ukazany jako wzór Pasterza - swoista transpozycja wyobrażenia Dobrego Pasterza, przeniesiona na osobę Biskupa. Jest to zamierzona apologia stanu biskupiego, co podkreślają wyobrażenia biskupów Rawenny poniżej tej sceny, w strefie między oknami.
A wspaniała kompozycja z krzyżem na gwieździstym niebie ma swój jedyny odpowiednik w analogicznej kompozycji na kopule mauzoleum Galli Placydii również w Rawennie, ale o stulecie wcześniejszym.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Jan Ewangelista to postać nieźle udokumentowana, zwłaszcza przez Ewangelistów, którzy wypowiadają się o Janie częściej niż na przykład o Piotrze. Pochodził Jan najprawdopodobniej z Betsajdy. Jego ojciec miał na imię Zebedusz i był z zawodu rybakiem, chyba dość zamożnym, skoro posiadał własną łódź rybacką. Matka miała najprawdopodobniej na imię Salome i to ona ośmieliła się prosić Jezusa, żeby jej synowie - bo Jan miał brata; był nim Jakub Starszy - zasiedli kiedyś w królestwie niebieskim po prawej i lewej stronie Jezusa (Mt 20, 20 n). Początkowo był Jan uczniem Jana Chrzciciela, ale z czasem - sam to opisuje - postanowił przyłączyć się do Jezusa (J 1, 35-51). Wydaje się jednak, że po krótkim pobycie u Jezusa jednak wrócił jeszcze do siebie i dopiero po niejakim czasie, na wyraźne wezwanie Jezusa, związał się z Nim na zawsze (Mt 4, 18-22; Mk 1, 14-20; Łk 5, 9-11). Należał, obok Piotra i Jakuba, do najściślejszego grona uczniów Jezusa. Tylko ci trzej byli świadkami zmartwychwstania córki Jaira (Mt 9, 23-26), tylko oni są z Jezusem w chwili Jego przemienienia na Górze Tabor (Mt 17, 1-8), oni też, choć nie najlepiej się wtedy spisali, byli w Ogrójcu, gdzie Jezus spędził noc na modlitwie (Mk 14, 33-34). Jan sam wyznaje również, że jest „umiłowanym uczniem” (J 19, 26; 21, 20), od niego dowiadujemy się także, iż w czasie Ostatniej Wieczerzy „spoczywał na piersiach Pana” (J 13, 25). Jest Jan pod krzyżem, na którym konał Jezus (J 19, 26), jako pierwszy spośród uczniów Jezusa znalazł się przy pustym grobie Jezusa (J 21, 20-23). Może jednak najbardziej znamienne jest to, że Jezus umierając całą ziemską przyszłość swojej Matki powierzył właśnie Janowi, oznajmiając mu równocześnie, że Bogurodzica jest także jego, Jana, Matką. Powiedział Jezus wyraźnie najpierw do Maryi: „Niewiasto, oto syn Twój” a potem do ucznia: „Oto Matka twoja” (J 19, 26 n). Dla Jana było to jakby drugie jego powołanie. Przed kilku laty na wezwanie Jezusa stał się Jego uczniem, teraz otrzymuje powołanie na opiekuna Matki Jezusa. Bez wahania podjął się tego dzieła. „Od tej godziny uczeń wziął Ją do siebie”. Kiedyś Józef z woli Bożej stał się opiekunem Syna Bożego i Jego Matki, Jan dostępuje jakby nawet jeszcze większego wyróżnienia. Zostaje nie tylko opiekunem, ale nawet synem Bogurodzicy. Tak więc już po śmierci Jezusa zacieśniły się jeszcze bardziej więzy między Nim i Jego umiłowanym uczniem. Nie są znane powody, dobrych, jakby przyjacielskich układów Jana z najwyższym arcykapłanem, do którego domu nie tylko sam przedostał się bez trudności, ale wprowadził tam także Piotra (J 18, 15-16). Któryś z Ojców Kościoła utrzymywał, że był Jan - być może wspólnie z ojcem i bratem - dostawcą ryb na stół arcykapłana, co tłumaczyłoby swoistą zażyłość z najwyższą i nie tylko duchowną władzą Jerozolimy. Jest Jan nazwany „synem gromu”. Może, dlatego, że kiedy mieszkańcy Samarii nie pozwalali Jezusowi, gdy zmierzał do Jerozolimy przejść przez ich krainę, właśnie Jan zaproponował, żeby Jezus sprowadził z nieba ogień, jak grom na niegościnnych Samarytan (Łk 9, 51-56; Mk 3, 17). Godne uwagi są związki Jana Ewangelisty z Piotrem. W Ewangeliach Jan jest wymieniany zazwyczaj zaraz po Piotrze. W Dziejach Apostolskich razem z Piotrem przebywa na modlitwie w świątyni jerozolimskiej (3, 1-4; 13-21), razem udzielają sakramentu bierzmowania (Dz 8, 14-17), razem przebywają w więzieniu (4, 1-24). Jest Jan, jak wiadomo, autorem jednej z czterech Ewangelii. Dlatego nazywa się ewangelistą. Otóż Ewangelia ta posiada kilka godnych uwagi odrębności w stosunku do trzech Ewangelii synoptycznych. I tak na przykład tylko Jan opisuje gody w Kanie Galilejskiej (2, 1-12). W ziemskiej biografii Jezusa wydarzenie to zajmuje bardzo znaczące miejsce. Wtedy to bowiem, właśnie w Kanie Galilejskiej, dokonał Jezus pierwszego cudu. Był to niejako sygnał, w czyim imieniu będzie Jezus występował i jakie to moce nadprzyrodzone będzie miał do dyspozycji. Uznał też Jan za właściwe wspomnieć o obecności na tych godach Maryi i o swoistym Jej udziale w dokonaniu się pierwszego cudu. Kilka szczegółów z czwartej Ewangelii wskazuje na to, że Jana Ewangelistę można uważać za jednego z pierwszych czcicieli Bogurodzicy. Jest Jan nie mniej niż Łukasz ewangelistą maryjnym. Jest także Jan jako autor czwartej Ewangelii teologiem Eucharystii. To on i tylko on utrwala w swej Ewangelii Mowę eucharystyczną Jezusa (6, 22-71). Jest Jan ponadto ewangelistą szczególnego zatroskania o uczniów Jezusa. Piękna Modlitwa arcykapłańska Jezusa znajduje się tylko w Ewangelii Jana (17, 1-26). A jest to modlitwa prawie wyłącznie w intencjach uczniów Jezusa. Jest wreszcie Jan największym wśród ewangelistów piewcą miłości, przede wszystkim Bożej miłości do całego rodzaju ludzkiego, ale także tej oczekiwanej przez Boga naszej miłości do Niego samego i do naszych braci. Kierowane do nas wszystkich zachęty do okazywania sobie nawzajem miłości pojawiają się w pismach Jana najczęściej. Jan też nazywa Boga miłością (1 J 2, 16). Z Apokalipsy zdaje się wynikać, że był Jan Ewangelista przełożonym takich kościołów w Azji Mniejszej jak Efez, Smyrna, Pergamon, Tiatyra, Sardes, Filadelfia i Laodycea. Spędziwszy ostatnich kilka lat swego życia jako wygnaniec na wyspie Patmos, zmarł Jan w Efezie - ok. 100 r. - gdzie, jak się już wspomniało, był przedtem biskupem tamtejszego Kościoła. Przynajmniej dwu spośród najstarszych Ojców Kościoła - to znaczy Polikarp i Papiasz - uważa się za uczniów Jana Ewangelisty. Orzeł jako znak czwartego Ewangelisty ma symbolizować wzniosłość i lotność jego myśli. W tradycji chrześcijańskiej Jan Ewangelista - mimo, że tylko on jest nazywany „Uczniem umiłowanym” - „nie wytrzymuje jednak konkurencji” ze swym pierwszym, czyli Janem Chrzcicielem. Zdecydowana większość Janów przyznaje się nie do Ewangelisty, lecz do Chrzciciela. Nie wiem, czy w całej metropolii warszawskiej jest choć jeden kościół pod wezwaniem Jana Ewangelisty. W kalendarzu liturgicznym Chrzciciel też góruje nad Ewangelistą; podczas gdy drugi ma tylko jedno swoje święto (27 XII), pierwszego obchodzimy uroczystość narodzin (24 VI) oraz wspomnienie jego męczeńskiej śmierci (29 VIII). Być może, iż taki stan rzeczy to rezultat pochwały, jaką sam Zbawiciel obdarzył Jana Chrzciciela oświadczając, że wśród narodzonych z niewiasty nie ma większego od Jana Chrzciciela (Mt 11, 11). W niektórych kościołach, po Mszy św., dnia 27 grudnia po dzień dzisiejszy podaje się wiernym poświęcone wino do picia. Co ma wspólnego ten zwyczaj z biografią Jana Ewangelisty? Otóż wedle starochrześcijańskiego podania Jan został uwięziony w Rzymie przez cesarza Domicjana, który postanowił zgładzić Apostoła przez podanie mu do wypicia zatrutego wina. Jan nie zawahał się, uczynił nad winem znak krzyża świętego i wypił je. Napój wcale mu nie zaszkodził. Takie to właściwości cudowno-terapeutyczne ma posiadać wino otrzymywane przez wiernych w święto Jana Ewangelisty.