To słowa Ryszarda Siwca, przemyślanina, człowieka wykształconego, wszak skończył filozofię na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. To słowa człowieka mężnego, bo w czasie wojny w szeregach AK narażając życie stawał w szeregu bojowników o wolną i godną Polskę. Po wojnie, kiedy proponowano mu nauczanie w szkole odmówił, motywując to tym, że nie będzie uczył dzieci kłamstw, do których zmuszała komunistyczna władza. Pozostał prostym pracownikiem, dzieląc czas między pracę, wychowanie dzieci i nasłuchiwanie Wolnej Europy.
8 września 1968 r. zdecydował się na czyn heroiczny - podpalił się na Stadionie X-lecia w Warszawie, podczas ogólnopolskich dożynek. To światło, tak skutecznie ukryte przez milicję i SB nie przyniosło oczekiwanego rezonansu w Polsce, ale i powiedzmy to z przykrością, w jego rodzinnym mieście. W latach 80., jako młody ksiądz gromadziłem kasety z piosenkami Krylla, takiego czeskiego Kaczmarskiego z czasów praskiej wiosny. Nic nie wiedziałem o Siwcu. Tak to już bywa, że nie mamy szacunku dla swoich bohaterów.
9 września br., wieczorem odsłonięto tablicę na domu, w którym mieszkał Ryszard Siwiec i z którego wyruszył w swoją ostatnią podróż życia, kierowany pragnieniem wykrzyczenia bólu swojego serca. Wcześniej postawiono mi pytanie - czy może katolicka gazeta pisać o człowieku, który popełnił samobójstwo? Nie jestem moralistą, ale w moim głębokim przekonaniu, nie był to akt samobójczy. Pierwszorzędnym celem tego desperackiego kroku było zwrócenie uwagi na barbarzyństwo totalitarnej władzy, o czym na wstępie. Owszem, zakładał śmierć, nawet skrupulatnie wszystko przygotował, ale przecież mogło się zdarzyć, że zostałby uratowany, a wtedy kolejne lata jego życia naznaczone byłyby niewyobrażalnym cierpieniem w kazamatach i lochach SB. To pierwsza konstatacja.
Druga to ta o niedocenianiu własnych bohaterów. W południe tego 9 września udałem się na przemyski rynek. Dostrzegłem grupę dzieci. Widać wycieczka szkolna. Podszedłem i zobaczyłem dzieci z nauczycielką i przewodnikiem śmiejących się przy pomniku... Szwejka. To temat na inną sagę, smutną zresztą. Wróćmy do dzieci. Zapytałem, co ważnego będzie dziś w Przemyślu? Padały odpowiedzi, jak to u dzieci. Żadne nic nie wiedziało o poświęceniu tablicy. Odszedłem smutny, bo droga ze szkoły do pomnika Szwejka prowadziła w niewielkiej odległości od tablicy poświęconej Siwcowi. Jakoś nikt nie pomyślał, żeby te dzieci tam podprowadzić. Widać milej nam w mieście i to w jego centralnym miejscu promować fikcję literacką niż rzeczywistych bohaterów. A przecież Ryszard Siwiec to ważny bohater, także dla dzieci i troski o ich wychowanie.
W liście pisanym w pociągu tuż przed Warszawą Siwiec wpisuje się w pewien schemat epistograficzny polskich patriotów. Pisał do żony: „Jest mi tak dobrze, czuję taki spokój wewnętrzny - jak nigdy w życiu. Kochane dzieci, nie dokuczajcie mamie, uczcie się, bo to wasze najważniejsze zadanie na teraz. Niech was Bóg ma w swojej opiece”. W tych słowach pobrzmiewa echo listów, wielu listów, które czytałem, a które pisali więźniowie totalitarnego systemu do swoich dzieci, do żon. Jak żywo staje przede mną scena spotkania rotmistrza Pileckiego z żoną i jego napomnienie - czytaj dzieciom „Naśladowanie Chrystusa”. Pamiętaj.
Wieczorem 9 września w salce księży Salezjanów otwarto wystawę dokumentów z tamtych dni, z zasobów rzeszowskiego IPN. Raził pośpiech i pewien nieład. Odnosiłem wrażenie, że trzeba to zrobić. W pomieszczeniu niewiele ponad czterdziestu ludzi. W zasadzie starszych. Jest rodzina. Piękne słowa przedstawiciela IPN i nadzieja, którą rodzą słowa Prezydenta Miasta, że będzie można tę wystawę oglądać na rynku Przemyśla. Mam nadzieję, że jej inauguracja znacznie w powadze przewyższy promocję pomnika, o którym wspominałem.
Msza św. Okazuje się, że nie dla wszystkich. Co niektórzy ważniejsi, których pieczołowicie witano, odpuścili sobie ten „epizod”. Wrócą na kolejne namaszczone słowa powitania.
Po Mszy chaotyczny spacer na miejsce odsłonięcia tablicy. W budynku mieści się Szkoła Języków Obcych. Przyszła inteligencja zamiast zejść na plac, jak ciekawskie dzieci uchyla raz po raz rolety i ze śmiechem chowa się do środka.
Przemówienia. Wiceprezydent miasta pan Iwaneczko nie może ukryć wzruszenia. Mówi o Siwcu, którego ubecja próbowała uznać za psychicznie chorego. Prezydent nie protestuje - tak, był chory, był chory na Polskę. Patrzę po twarzach ludzi. Pewnie są tu ci diagnostycy systemu. Jak się teraz czują? Wdzięczny jestem za tę piękną figurę stylistyczną. W tym siermiężnym nieco klimacie to wspaniały promyk wielkości. Przemawiają przedstawiciele ambasad: słowackiej, a zaraz po niej czeskiej. Ten drugi jest świadkiem praskiej wiosny. Miał wtedy 16 lat. Mówi, jak to świadek, głęboko wzruszony. Kończy: „Mam nadzieję, że świat czegoś się nauczy z tej tragedii i nie będzie już potrzeba takich cierpień i takich ofiar”.
Tablicę odsłania Prezydent Miasta i córka Siwca. Cisza sprawia uszom ból. Tak chciałoby się usłyszeć wojskową orkiestrę i hymn narodowy. Niestety. Ks. Kazimierz Skałka poświęca tablicę.
Jakoś tak nie wprost dano nam do zrozumienia, że to już koniec. Patrzę na harcerzy seniorów. Gdyby teraz oni wraz z młodymi stworzyli taki harcerski piknik. Może kiedyś. Tak, nie mogę ukryć i nie powiedzieć o moim zdegustowaniu. Dlaczego tak pod osłoną nocy, bez szkół i ich pocztów sztandarowych Przemyśl odfajkował wydarzenie, które dla innych miast byłoby okazją do wielkiej promocji. No cóż, przyjmijmy, że to z pokory.