Reklama

Wiadomości

Językoznawca radzi

Gruzowanie i inne ościenie

Mam wrażenie, że coraz więcej dzisiaj ludzi o bezczelnych twarzach i zatwardziałych sercach (por. Ez 2, 4). Ponad miarę nasza dusza jest nasycona szyderstwem zarozumialców i pysznych pogardą (Ps 123, 4). W języku również daje się zauważyć zwrot w tę stronę. Zaczynamy wytaczać coraz cięższe działa.

Niedziela Ogólnopolska 27/2024, str. 55

[ TEMATY ]

język

Adobe.Stock

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Ostatnio mignął mi w internecie zagadkowy nagłówek: „Ksiądz gruzuje Najjjkę”. Mniejsza o dramatis personae, ciekawszy jest czasownik. Przyznam, że zobaczyłam go bodaj pierwszy raz w życiu. I trudno mi go teraz – jak to mówią niektórzy – odzobaczyć. Sprawdzam inne użycia, wszystkie dość złowieszcze: Braun gruzuje kandydaturę Witek, Sieciowiec gruzuje audiofila, Tusk gruzuje europejski liberalizm, ale i Sośnierz gruzuje Tuska. Bociana dziobał szpak.

Sprawdzam w słownikach. Źródła współczesne tego słowa nie notują, ale coś znajduję u Arcta, w słowniku z 1916 r.: ’nasypywać ścieżkę, drogę, tłuczoną cegłą i ubijać ją’. Podobne jest objaśnienie (z adnotacją, że to termin budowlany) u Doroszewskiego: ’pokrywać płaszczyznę (drogi, stropu) gruzem’. Tak właśnie podpowiadałaby intuicja, mamy wszak analogiczne betonować i żwirować.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

W użyciu jest czasownik odgruzować. Słownik podaje znaczenie zarówno fizyczne, dosłowne, związane z usuwaniem gruzu lub innych śmieci, jak i przenośne, dotyczące oczyszczania pamięci czy życia.

Żadne z tych znaczeń nie pasuje do mojego kontekstu. Doczytuję więc, że bohaterka artykułu podpadła duchownemu, że znalazła się na celowniku, że została potępiona. Pośrednio więc wyłania nam się sens gruzowania. Chodzi o niszczenie, likwidowanie, dezawuowanie czegoś lub – coraz częściej – kogoś.

Reklama

To niejedyny dziś czasownik o takich destrukcyjnych konotacjach. Weźmy formę zgasić, bodaj najłagodniejszą z tych, którym się przyglądam. Wśród wielu znaczeń ma on również takie, potoczne: ’konkretną wypowiedzią lub czynnością pozbawić kogoś pewności siebie’. Przeglądam internet i owszem, widzę, że oto Kamiński zgasił Szczerbę na komisji, a Hołownia zgasił Kaletę.

Można też pocisnąć komuś, a także pojechać komuś, z kimś lub po kimś, czyli ’skrytykować kogoś w ostrych słowach’. Nagłówki mówią same za siebie: Michał mocno pocisnął Bartkowi, Małgorzata pocisnęła widzom, pojechał z ministrem rolnictwa, pojechał po prezydencie i kancelarii. Dają się w tych słowach wyczuć silne emocje, którym upust dawali bohaterowie.

Trzeba niechętnie przyznać, że dziś oponentów, zwłaszcza tych politycznych, traktuje się znacznie mocniejszymi słowami. O tym, że spirala emocji się rozkręca, może świadczyć popularność czasownika zaorać kogoś. Wyraz ten zgłoszono w plebiscycie na Młodzieżowe Słowo Roku 2020 i zdefiniowano go wówczas tak: ’pokazać komuś, że nie ma racji, wdeptać kogoś w ziemię; przygadać, wygrać bitwę słowną, znokautować werbalnie, zwyciężyć w polemice słownej i odebrać komuś argumenty’. Co ciekawe, sięgają po niego nie tylko rozgrzani dyskusją, często nieprzebierający w słowach, internauci, lecz także dziennikarze i publicyści poważnych portali.

Reklama

Sytuacja zaorania nie musi dotyczyć innych osób – ktoś może się zaorać lub nawet samozaorać, kiedy ’kompromituje się, robiąc lub mówiąc coś publicznie’. Ciekawa jest zwłaszcza forma samozaorać się, która pokazuje, jak bardzo potrzebujemy mocnych, dodatkowo „podkręconych” słów. Z autokompromitacją mamy wszak do czynienia już w czasowniku zaorać się, cząstka samo- tylko potęguje negatywne wrażenie.

Sięgam po kolejne słowa: grillować i roastować. Obydwa mają zbliżone znaczenia: ’dręczyć kogoś bardzo mocno, chcąc doprowadzić do poddania się tej osoby lub pogorszenia jej opinii u innych’. Swego czasu przejściową popularnością cieszyły się satyryczne programy telewizyjne typu roast. Kilku zaproszonych komików prześcigało się w wulgarnym, agresywnym obrażaniu głównego bohatera, jego wad, słabości i błędów. Programy szczęśliwie zniknęły z telewizji, ale pojawiają się co jakiś czas w internecie.

Zdarza się jeszcze, że ktoś kogoś masakruje: Sikorski – ambasadora, Czarnek – Bodnara, a Mentzen – Morawieckiego. Wyczytałam też, że ksiądz zmasakrował jeden z występów na Eurowizji. Po takich inwazyjnych działaniach można się poczuć autentycznie zdewastowanym – coraz częściej spotykam takie właśnie słowo, najpewniej kalkę z angielskiego. Jak widać, uprzedmiotowienie człowieka, kiedy się go gasi albo grilluje, szybko przynosi efekty: oto ludzką psychikę dewastuje się tak jak byle rzecz. Niebezpiecznie daleko idąca to metafora.

Zauważmy, jakąż brutalnością epatują przywołane tu nagłówki i słowa w nich użyte. Nakręcamy się coraz bardziej: żeby zwrócić na siebie uwagę, wyróżnić się z tłumu, „zwiększyć zasięgi”. Cóż powiedzieć? To proste: co w sercu (zatwardziałym), to na języku. I vice versa.

językoznawca, adiunkt w Instytucie Języka Polskiego na Wydziale Polonistyki UW, kierownik Laboratorium Efektywnej Komunikacji UW. Prezes zarządu Fundacji Języka Polskiego.

2024-07-01 18:46

Oceń: 0 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego; w tym roku pod hasłem "edukacji wielojęzycznej"

[ TEMATY ]

język

Fotolia.com

"Edukacja wielojęzyczna – konieczność transformacji edukacji" - to hasło tegorocznego Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego. Ustanowione przez UNESCO święto jest obchodzone 21 lutego.

Na datę obchodów Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego wybrany został 21 lutego, aby upamiętnić wydarzenia 1952 r., kiedy to w Dhace (Bangladesz) doszło do demonstracji, a następnie zamordowania pięciu studentów, domagających się uznania ich języka ojczystego – bengalskiego – za jeden z dwóch urzędowych języków ówczesnego państwa Pakistan. Święto ustanowiono w 1999 r., a rok później po raz pierwszy je obchodzono.
CZYTAJ DALEJ

Kiedy i jak rozpocznie się Jubileusz?

2024-12-24 11:40

[ TEMATY ]

papież Franciszek

Rok Święty 2025

pierwszy pielgrzym

PAP/EPA

Papież Franciszek

Papież Franciszek

W wigilijny wieczór papież Franciszek zainauguruje Rok Święty. Po otwarciu Drzwi Świętych Bazyliki Watykańskiej przejdzie przez nie jako pierwszy pielgrzym nadziei, a za nim pójdzie ok. 50 osób reprezentujących wiernych na całym świecie. W uroczystości wezmą udział przedstawiciele innych Kościołów chrześcijańskich. Wydarzenie będzie transmitowane przez światowe media. Poprzedzi je koncert dzwonów zapowiadający otwarcie Roku Jubileuszowego.

Drzwi do wiecznego życia
CZYTAJ DALEJ

Abp Depo: jeśli nie uznajemy prawdy, że Bóg dał nam swojego Syna, to po co świętujemy?

– Jeżeli ktoś nie uznaje w duchu wiary, że Syn Boga stał się człowiekiem, to jaki sens ma świętowanie Bożego Narodzenia? – zapytał abp Wacław Depo podczas Pasterki w bazylice archikatedralnej Świętej Rodziny w Częstochowie.

– Przyszliśmy tutaj, aby po raz kolejny pokonać mroki tego świata, który wcale nie ułatwia nam refleksji nad tym, co przeżywamy w Boże Narodzenie. Wprost przeciwnie – świat jakby się zaprzysiągł, aby nam odebrać tę radość i nowość wejścia Chrystusa w ludzki świat i historię – zauważył w homilii metropolita częstochowski. – Ta radość płynie z faktu, że w zapadłej mieścinie Judei, w Betlejem, w 14 r. panowania cezara rzymskiego Oktawiana Augusta, narodził się nie tylko jakiś zwykły człowiek, ale narodził się Syn Boga w ludzkiej naturze – podkreślił.
CZYTAJ DALEJ
Przejdź teraz
REKLAMA: Artykuł wyświetli się za 15 sekund

Reklama

Najczęściej czytane

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję