Nie ma już dawnego Greenpointu i dawnego Jackowa. Postrzegane przez dziesięciolecia jako kwintesencja polskiego getta na amerykańskiej ziemi i miejsca przetrwania tysięcy imigrantów znad Wisły z początkiem XXI wieku zaczęły się zmieniać. Greenpoint przestał mieć robotniczy charakter. Gentryfikacja – jak to się nazywa w języku politycznej poprawności – przekształciła industrialny charakter dzielnicy; powstały piękne apartamentowce, budynki biurowe i wieżowce. Kto wcześniej miał tutaj dom, biuro czy kawałek ziemi, zarobił duże pieniądze. Bo te pieniądze pojawiły się w ogromnych ilościach, także z zagranicy. Przetrwało niewiele polskich biznesów, pozostały także kościoły – św. Stanisława Kostki oraz Świętych Cyryla i Metodego. Czy długo jednak przetrwają polskie Msze św.? Na pewno przez jakiś czas będą. Pozostała też największa instytucja finansowa Polonii amerykańskiej, czyli Polsko-Słowiańska Federalna Unia Kredytowa. W jej budynku, po przenosinach z Manhattanu, znalazł lokum Instytut Józefa Piłsudskiego, legendarny ośrodek niepodległościowy założony w 1943 r. Miejscowa Polonia, która jeszcze do niedawna miała trzy gazety codzienne, nie ma w tej chwili ani jednej.

Chicago nie jest stolicą

Polacy, opuszczając Greenpoint, nie wyjechali z Nowego Jorku; przenieśli się w inne dzielnice, choćby takie jak Maspeth czy Ridgewood. Oni pozostali w mieście – w przeciwieństwie do tego, co nastąpiło w przypadku Chicago. Jackowo również przeszło zmiany demograficzne i społeczne. Żyją jeszcze ludzie, którzy pamiętają opuszczenie przez Polonię „naszej” starej dzielnicy, tzw. trójkąta polonijnego, mieszczącego się u zbiegu ulic Milwaukee, Division i Ashland. To proces sprzed 50-60 lat, kiedy w te rejony przeprowadzała się społeczność latynoska. Nie ma już przeniesionego do centrum miasta pomnika Kościuszki, na którego odsłonięcie, z udziałem 50 tys. ludzi, przybył 100 lat temu sam Ignacy Jan Paderewski. Trwa w swej siedzibie najstarsza organizacja ubezpieczeniowa, czyli Zjednoczenie Polskie Rzymsko-Katolickie (150 lat) z Muzeum Polskim, pozostały Teatr Chopina i kilka kościołów na czele z najstarszym – św. Stanisława Kostki z zaledwie jedną Mszą św. w języku polskim.

Na Jackowie nie ma polskich sklepów, agencji pracy, biur podróży ani barów. Nie ma słynnej restauracji Orbit, którą odwiedził George Bush senior i w której odbyło się wesele jej właściciela – Tadeusza Kowalczyka i Violetty Villas. I znowu, pozostał kościół św. Jacka, bazylika mniejsza.

Polacy wyprowadzili się z Chicago, choć nie zerwali z nim więzi. Nie jest prawdą, że to drugie po Warszawie miasto z największą liczbą naszych rodaków. Wyprowadzili się na przedmieścia – z wygody, dla bezpieczeństwa i niższych podatków. Tak, Chicago już od dawna nie jest stolicą amerykańskiej Polonii. Jeszcze 17 lat temu były tu trzy gazety codzienne w języku polskim, dziś pozostała jedna. Decyzją archidiecezji z ponad 300 kościołów ma być zamkniętych lub połączonych z innymi ok. 120. W ten sposób zniknęło z krajobrazu kilka – budowanych w krwi i pocie – wielkich polskich świątyń, stawianych w stylu katedralnym; nie ma m.in. przepięknych kościołów – św. Michała Archanioła czy św. Wojciecha.

Nareszcie bez wiz

Ta sprawa ciągnęła się latami i uwierała. Przez dekady państwo polskie niewiele robiło, a działania amerykańskiej Polonii nie przynosiły efektu. Wreszcie 11 listopada 2019 r. USA wprowadziły ruch bezwizowy dla obywateli Polski. Stało się to – co warto przypominać – za prezydentury Donalda Trumpa.

Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej wielu polskich polityków, w tym nawet kilku ministrów spraw zagranicznych, twierdziło, że zniesienie wiz nie jest dla Polaków ważną sprawą, odkąd mogą spokojnie podróżować po Europie, a także w tejże Europie pracować.

Nie do końca to była prawda. Obowiązek posiadania wiz do USA był bowiem oznaką słabości państwa polskiego, słabości polityki i dyplomacji, a także braku woli politycznej ze strony USA. Utrzymywanie wiz powodowało wiele tragedii. Owszem, Polacy mogli swobodnie podróżować po Europie i podejmować w niej pracę, ale nie mogli swobodnie odwiedzać się w USA, spotkać się z matką, ojcem czy zobaczyć z dziećmi. To było, co tu ukrywać, upokarzające. I działo się to ze strony państwa uchodzącego – nad Wisłą, rzecz jasna – za największego strategicznego sojusznika Polski. Sytuacja ta degradowała Polskę do kategorii krajów najbiedniejszych, państw Trzeciego Świata.

Oficjalnym powodem utrzymywania obowiązku wizowego był odsetek odmów wiz powyżej 3%. We wrześniu 2019 r. wyniósł on 2,8%, co było podstawowym kryterium włączenia Polaków do programu bezwizowego. To były powody oficjalne, lecz praktycznie nie mówiło się o właściwych przyczynach. Przez długie lata Polska nie uczyniła nic, aby poprawić w USA swój wizerunek, jako państwa bogacących się obywateli i rozwijającej się gospodarki. W Departamencie Stanu posługiwano się danymi ekonomicznymi, przedstawiającymi Polskę jako kraj ciągle biedny, którego obywatele muszą wyjeżdżać do Ameryki wyłącznie za pracą. Niestety, dane gospodarcze i finansowe świadczące o tym, że Polska – a co za tym idzie, także Polacy – jest zamożniejsza, że rośnie stopa życiowa, docierały do Waszyngtonu bardzo późno.

Wszystko się zmieniło – i dobrze. Nikt się jednak z tego powodu nie spodziewał dużej fali emigracyjnej. To inne czasy.

Na stare śmieci

W latach 2008-09 w Ameryce nastąpił przedziwny kryzys – zachwianie na rynkach nieruchomości i pożyczek. To był moment, kiedy dało się zauważyć powroty Polaków do starej ojczyzny, a raczej do UE. Niepewne życie w Ameryce, często bez stałego pobytu i prawa do pracy, woleli zamienić na życie w bezpieczeństwie, a przynajmniej go spróbować. Niektórzy, choć mieli uregulowane kwestie prawne, wracali po spokój i z tęsknoty.

Chyba nikt nie jest w stanie podać dokładnych danych, ilu Polaków wróciło wtedy z USA do Polski (UE). Może było to 50 tys., może 100 tys., może 200 tys., a może i więcej. A może dużo mniej. Jedno jest pewne: ten ubytek był zauważalny choćby na podstawie malejącej liczby polonijnych biznesów czy też pogarszającej się sytuacji polonijnych mediów.

Podobną falę powrotów daje się zauważyć w ostatnich latach. Różne są jej przyczyny. Jedni zaczęli się obawiać o bezpieczeństwo swoje i swoich dzieci, zwłaszcza w dużych miastach, gdzie przestępczość wymknęła się spod kontroli. Spora część Polaków wraca do ojczyzny „na starość”, wychodząc z założenia, że wypracowana w Ameryce emerytura pozwoli na spokojne życie. No i Polacy wracają też ze zwykłej tęsknoty za rodziną i znajomymi kątami. Nikt nie jest w stanie podać dokładnych danych.

Polskość w Nowym Jorku i Chicago nie zaginie. Za dużo tutaj jeszcze polonijnych organizacji, szkół sobotnich, firm, a nawet mediów. Skoro jednak polskość zanikła w ogromnych kiedyś ośrodkach polonijnych, choćby w Buffalo, Cleveland czy Filadelfii, to kto wie, jak będzie za 20 czy 50 lat....

Autor od 1986 r. mieszka w USA. Jest dziennikarzem związanym z mediami polonijnymi i amerykańskimi.