Alergia pokarmowa to nieprawidłowa reakcja organizmu na określony składnik diety, wywołana przez mechanizmy układu odpornościowego. Alergeny pokarmowe można podzielić na alergeny pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Najczęściej uczulającymi białkami zwierzęcymi są białka mleka oraz powstające wskutek reakcji krzyżowej cielęcina i wołowina. Drugim silnym alergenem zwierzęcym jest jajo – zarówno białko, jak i żółtko, choć to pierwsze alergizuje bardziej i żadna obróbka termiczna nie zmniejsza tych jego właściwości. Spośród mięs największe właściwości alergizujące ma wieprzowina, a najmniejsze – mięso z królika, indyka, jagnięcia. Są jednak wyjątki, jeśli występuje alergia na sierść i skórę królika – w tym przypadku mięso z królika również może powodować alergię. Co do ryb, mają one bardzo silnie, krzyżowo reagujący antygen, jednak co ciekawe, obróbka termiczna zmniejsza antygenowość ryb (np. w konserwach). Spośród białek roślinnych natomiast najbardziej alergizujące są mąka pszenna oraz soja. Dodatkowo częstymi alergenami są: czekolada, kakao, kurczaki, owoce cytrusowe, orzechy, grzyby, pomidory, truskawki, poziomki.

Reakcje krzyżowe

Tak naprawdę każdy pokarm może się stać alergenem. Ponieważ istnieje możliwość reakcji krzyżowej w ramach tej samej grupy produktów, należy stosować własną obserwację reakcji organizmu na spożycie konkretnego produktu lub grup produktów. Jabłko – morele, brzoskwinie, gruszki, śliwki, wiśnie, czereśnie, jarzębina, jeżyna. Agrest – porzeczki. Orzechy – pistacje, mango. Cytryny – pomarańcze, grejpfruty, mandarynki, pomelo. Ziemniaki – melon, papryka, pomidor. Pietruszka – anyżek, seler naciowy, seler korzeniowy, koper, kminek, kolendra, marchew, pasternak. Zielony groszek – fasola, soja, soczewica, orzeszki ziemne, chleb świętojański, lukrecja. Pszenica – inne gatunki zbóż, proso, kukurydza. Ogórki – dynia, melon, arbuz, cukinia. Cebula – czosnek, por, szczypiorek, szparagi. Liść laurowy – cynamon.

Reakcje krzyżowe mogą wystąpić również pomiędzy grupami.

Reakcje krzyżowe z pyłkami roślin

Stwierdzono je np. między jabłkiem, ziemniakiem, marchewką a pyłkiem brzozy. W pyłkach roślin i różnych produktach pochodzenia roślinnego (owocach, warzywach) występuje wspólne białko, które uczula – profilina. Jeśli ktoś jest uczulony na pyłki roślin i spożywa produkty zawierające profilinę w okresie pylenia, to objawy alergii mogą się nasilać. Objawy alergii mogą się pojawiać po zjedzeniu marchwi z: selerem, anyżkiem, jabłkiem, ziemniakami, awokado, ananasem, żytem.

Zboża obok reakcji krzyżowej w ramach tej samej grupy mogą wykazywać reakcję krzyżową z ryżem i pyłkiem roślin. Miód np., ponieważ jest zbiorem pyłków roślin, u osób z alergią pyłkową i dodatkowo jeszcze atopią jest całkowicie przeciwwskazany do spożycia.

Pyłki dające reakcję krzyżową z produktami spożywczymi: ambrozja (chwast) – banan, melon. Bylica pospolita (chwast) – seler. Brzoza – pomidor, melon, arbuz, orzechy laskowe. Trawy – marchew, jabłko, orzechy laskowe.

Inne reakcje krzyżowe: lateks np. wchodzi w reakcje krzyżowe z bananem, kiwi, awokado, orzechami laskowymi. Osoby uczulone na siarczyny powinny eliminować z diety suszone owoce, niemrożone soki, wino, sok z kiszonej kapusty, marynaty, musli owocowe, ocet owocowy.

Histamina i aminy biogenne

U osób z atopią z potwierdzoną alergią muszą być natomiast wykluczone z diety produkty uwalniające histaminę, takie jak: alkohol, kakao, czekolada, białko jaja, wieprzowina, skorupiaki, ananasy, truskawki. Produkty te wywołują pseudoalergię, czyli pozorną alergię pokarmową. Powinny też być wykluczone produkty zawierające histaminę i inne aminy biogenne: kiełbasa, salami, ryby (tuńczyk, łosoś, śledź, makrela), dojrzewające sery, kapusta, szpinak, truskawki, banany, oberżyna, piwo, wino. Podobne objawy mogą wywołać inne aminy biogenne: serotonina i tyramina zawarte w żółtych serach, owocach cytrusowych, pomidorach, salami, w sfermentowanej żywności, awokado. U osób z alergią pokarmową wyeliminowanie tych produktów może zlikwidować objawy imitujące alergię.

Zamienniki

Zamiast mleka krowiego – napoje roślinne gotowe i domowe: jaglane, ryżowe, owsiane, orkiszowe, z komosy ryżowej (quinoy), makowe, migdałowe, kokosowe (jeśli są dozwolone).

Zamiast śmietany – śmietany roślinne domowe lub gotowe: owsiana, ryżowa, orkiszowa, kokosowa, migdałowa (jeśli nie ma uczulenia na orzechy), dostępne w sklepach ze zdrową żywnością.

Zamiast sera białego – pasty z migdałów, orzechów (jeśli nie ma uczulenia na orzechy), tofu.

Zamiast sera żółtego – płatki drożdżowe (do pizzy, zapiekanek, krokietów, zup, panierki), gotowe sery wegańskie (należy dokładnie sprawdzać ich skład).

Zamiast masła – oliwa z oliwek lub inny olej roślinny z pierwszego tłoczenia, domowe masło klarowane, awokado, pasty warzywne, humusy.

Zamiast lodów mlecznych – sorbety owocowe, zamrożone owoce (banan, truskawki), musy owocowe.

Zamiast 1 jajka do wypieków – babka płesznik (1 łyżeczka zmielonej łuski babki + 3 łyżki gorącej wody); 1 dojrzały banan (100g) zmiażdżony na mus; siemię lniane (1 łyżka zmielonego siemienia lnianego + 3 łyżki gorącej wody).

Dieta eliminacyjna – korzyści i zagrożenia

Po eliminacji nabiału może dojść do niedoborów wapnia w diecie. Według norm, osoba dorosła powinna spożywać 1000 mg, a dzieci – 700 mg wapnia dziennie. Na diecie bez nabiału trzeba poszukiwać wapnia w innych źródłach, na które indywidualnie nie ma alergii, głównie w nasionach (mak, sezam, chia, amarantus), orzechach lub zielonych warzywach (np. jarmuż). Dodatkowo należy wprowadzać do diety napoje roślinne wzbogacane wapniem: kokosowe, ryżowe, z quinoy, z alg. Może wystąpić również m.in. niedobór żelaza, magnezu (orzechy, kasza gryczana, gorzka czekolada, pestki dyni).

Każda dieta eliminacyjna wiąże się z ryzykiem wystąpienia niedoborów składników pokarmowych, powinna być więc stosowana możliwie krótko lub rotacyjnie. Należy ją więc stosować tylko wtedy, kiedy mamy do tego uzasadnienie zdrowotne, a najlepiej przed jej zastosowaniem skonsultować się ze specjalistą.

Probiotyki w alergii

Przy zmaganiu się z alergią warto również zauważyć korzystny wpływ odpowiedniej probiotykoterapii. Najnowsze badania wskazują, że okresowa kolonizacja przewodu pokarmowego przez odpowiednie szczepy probiotyczne sprzyja wytworzeniu korzystnej równowagi mikrobioty. ?