Odwiedzając stare katedry, zobaczymy wokół nich niewielkie domy, często bardzo podobne do siebie. Nazywa się je kanoniami. Były to mieszkania kanoników katedralnych, którzy żyjąc w bezpośrednim sąsiedztwie katedry i biskupa, wspierali go swoją radą i modlitwą. Dbali także o piękno służy Bożej w kościele biskupim. Choć wokół gorzowskiej katedry nie ma kanonii, to jednak jest zespół kapłanów, którzy podtrzymują wielowiekową tradycję Kościoła.

Odrobina historii

Początków kapituł należy doszukiwać się w gronie kapłanów, którzy wspierali biskupa w jego obowiązkach. Z drugiej strony początki kapituł wiążą się także ze zwyczajem wspólnego zamieszkiwania duchownych miasta biskupiego. Od IV wieku życie takie zaczyna być normowane przepisami przez biskupów. Duchowni ci żyli według określonych kanonów, stąd określenie życie kanonicze. Ten sposób życia duchownych różnił się jednak od tych, które podejmowali mnisi zobowiązani do zachowywania określonych ślubów. W XI wieku podjęto próbę zreformowania dotychczasowych form życia wspólnego duchownych. Księży żyjących bez ślubów i obowiązku wspólnego zamieszkiwania, ale związanych wspólnym zadaniem określano mianem „canonici saeculares”. Z nich wyłoniła się późniejsza kapituła katedralna. Konkordat wormacki (1122 r.) przyznał kapitułom prawo wyboru biskupa, co potwierdził Sobór Laterański II w 1139 r. W ten sposób kanonicy stali się najbliższymi współpracownikami biskupa, wspierającymi go radą w rządzeniu diecezją i administrowaniem jej dobrami. Największy swój rozkwit kapituły przeżywały w XIII i XIV wieku. Cieszyły się daleko idącą autonomią oraz własną wewnętrzną organizacją. Po biskupie zajmowały pierwsze miejsce w diecezji.

Sobór Trydencki (1545-63) ograniczył rolę kapituł katedralnych, podporządkowując je biskupom. Wydany w 1917 r. Kodeks Prawa Kanonicznego wyliczając zadania i funkcje kapituły, postanowił, że stanowią one senat i radę biskupa, wspierając go radami w kierowaniu diecezją oraz zastępując biskupa w rządzeniu diecezją podczas wakansu stolicy biskupiej. Ich zadaniem była także troska o uroczysty kult liturgiczny w kościele katedralnym.

Zadania kapituły

Istotne zmiany w życiu Kościoła przyniósł Sobór Watykański II. Tenże o kapitułach katedralnych wypowiedział się w następujący sposób: „Do współpracowników biskupa w zarządzie diecezją zaliczają się również ci kapłani, którzy tworzą jego senat i radę, jak kapituła katedralna, zespół konsultorów lub inne rady, zależnie od warunków różnych miejsc lub ich charakteru”. Obecny Kodeks Prawa kanonicznego z 1983 r. mówiąc o kapitułach, tak określa ich rolę: „Kan. 503: Kapituła kanoników, katedralna lub kolegiacka, jest kolegium kapłanów, którego zadaniem jest sprawowanie bardziej uroczystych czynności liturgicznych w kościele katedralnym lub kolegiackim. Kapituła katedralna wypełnia ponadto zadania zlecone jej przez prawo lub przez biskupa diecezjalnego”. Znaczenie i godność kapituły katedralnej w diecezji podkreśla fakt, że „Erekcji kapituły katedralnej, dokonywanie w niej innowacji oraz zniesienie są zarezerwowane Stolicy Apostolskiej” (kan. 504).

W stronę kapituły

28 czerwca 1972 r. Stolica Apostolska bullą „Episcoporum Poloniae” ustanowiła stałą organizację kościelną na ziemiach zachodniej i północnej Polski. Wówczas Administracja Apostolska Gorzowska została podniesiona do rangi biskupstwa. W dokumencie tym postanowiono, by w nowych diecezjach ustanowione zostały normalne kapituły katedralne. Pierwszy biskup gorzowski Wilhelm Pluta bardzo zabiegał, aby takie grono w naszej diecezji powstało jak najszybciej. Starania o powołanie kapituły podjął w Rzymie już w listopadzie 1972 r., a więc kilka miesięcy po kanonicznym utworzeniu diecezji. Bp Pluta szczególnie dużo musiał się nachodzić koło tej sprawy, bo decyzje zostały podjęte niezwykle szybko. Dużą zasługę miał tu abp Pietro Palazzini, sekretarz Kongregacji ds. duchowieństwa, który bardzo życzliwie odniósł się do starań bp. Pluty. Stosowna bulla została przygotowana w ciągu kliku dni (a musimy pamiętać, że pergaminowy dokument pisało się ozdobnym pismem ręcznie). Bulla „Katedralne Kolegia” została ogłoszona 28 listopada, a wysłana 1 grudnia 1972 r.

Z faktu ustanowienia kapituły radości nie krył sam bp Pluta. Miał on od samego początku ważne zadania dla gorzowskich kanoników. Jednak wyraźnie wskazywał, że nie tyle o zewnętrze szaty chodzi, co bardziej o cnoty i świadectwo życia. – Ja widzę w Kapitule przede wszystkim grupę księży o dzielnych sercach, a nie księży obdarowanych honorami i odznaczeniem, jak to kiedyś pojmowano. Widzę grono duszpasterzy, którzy mają gotowość i odwagę iść tam, gdzie by się ich może zabiło i gdzie by się im wyrywało serca z ciekawości, dlaczego byli i skąd mieli taką odwagę – bp Pluta.

Wewnętrzna organizacja

Bulla papieża Pawła VI ustanawiająca kapitułę w Gorzowie stanowiła, że kolegium kanoników będzie się składać z trzech godności: prepozyta, dziekana oraz proboszcza. Prepozyta w tradycji kościelnej często nazywano także archiprezbiterem. Obok nich kapituła składa się z 9 kanoników, spośród których dwóch pełni funkcję teologa i penitencjarza.

W grudniu 1972 r. bp Pluta zwrócił się do kard. Stefana Wyszyńskiego, prymasa Polski, a jednocześnie posiadającego specjalne pełnomocnictwa od Stolicy Apostolskiej dla organizacji życia kościelnego w Polsce, o przyznanie kanonikom gorzowskim przywilejów noszenia strojów kanonickich. 22 grudnia 1972 r. prymas specjalnym indultem upoważnił kanoników do noszenia następujących oznak: dystynktorium, czyli medalionu w formie krzyża greckiego z historycznym wizerunkiem Matki Bożej Rokitniańskiej; mucetu czarnego z guzikami i obszywkami fioletowymi; fioletowego pasa na czarnej sutannie ozdobionej fioletowymi guzikami; rokiety, czyli komży z czerwonym podbiciem.

Uroczysta instalacja

Zwołanie pierwszego spotkania Kapituły i jej uroczysta instalacja nastąpiła 6 marca 1973 r. w Gorzowie. Najpierw wyznaczeni księża zebrali się w kaplicy pałacu biskupów gorzowskich, gdzie zostały im wręczone dekrety nominacyjne na kanoników. W skład pierwszej kapituły weszli następujący księża: ks. prał. Józef Michalski, oficjał Sądu Biskupiego w Gorzowie – ustanowiony dziekanem Kapituły; ks. inf. Władysław Sygnatowicz, wikariusz generalny – ustanowiony proboszczem Kapituły; ks. prał. Edward Jagodziński, ks. prał. Mieczysław Marszalik, ks. Stanisław Kusiak, ks. Henryk Guzowski, ks. Piotr Janik, ks. prał. Tadeusz Demel, ks. Konrad Herrmann, ks. Franciszek Hornik, ks. Tadeusz Szewczyk. Nowi kanonicy złożyli wyznanie wiary oraz przysięgę o wiernym wypełnianiu swoich obowiązków. Zaraz po tym odbyło się pierwsze posiedzenie kapituły, na którym rozmawiano o ostatecznej redakcji statutów, określono zasady uczestniczenia w uroczystościach pontyfikalnych w katedrze oraz wyrażono votum odnośnie do mianowania kanoników honorowych. Kanonicy otrzymali także swoje dystynktoria jako znak wprowadzenia w urząd kanonika Kapituły Katedralnej.

Tego samego dnia w katedrze odbyła się uroczysta Msza św., podczas której kapituła po raz pierwszy wystąpiła w strojach chórowych, uświetniając w ten sposób liturgię sprawowaną przez biskupa.

Wola biskupa

W kazaniu wygłoszonym 6 marca do Kapituły bp Pluta tak wołał: – Uważam Kapitułę nie za grono uhonorowanych staruszków, którym na starość przywiesza się medaliki, by mogli się nimi cieszyć jak dzieci, ale za zespół duszpasterzy, kapłanów wielkiej pracy i wyznawania mocy wiary, branej z Jezusa Chrystusa. I podkreślam raz jeszcze: to jest testament mój, ale niech on będzie również Waszym testamentem! Niech go wykonują całe wieki. Krocząc tą drogą, nie będzie sporu między biskupem a Kapitułą, chyba spór o to tylko, kto prędzej i bogaciej wyposażony w umysł oświecony wiarą i w serce otwarte na Boga w modlitewnym rozmyślaniu. Będzie spór jedynie o to, kto prędzej i więcej zdobędzie tego uposażenia umysłu oświeconego wiarą, więcej serca i wymowniejszych ust do godnego głoszenia Ewangelii, spór o ręce godniej konsekrowane, tak by godniej sprawowały Najświętszą Ofiarę i rozdawały sakramentalne znaki. Będzie wtedy spór jedynie o to, kto prędzej i więcej wyposażony będzie w umysł oświecony wiarą, w serce rozmodlone, w usta wymowne, w dłonie bardziej święte i w serce więcej charytatywne, które dzieli się z bliźnim ostatkiem, jaki posiada. Będzie spór o to, kto będzie miał szybsze stopy apostolskie, które pójdą za tymi, którzy oddalili się od Pana.

***

Rozpoczyna się właśnie sesja plenarna I Synodu Diecezjalnego. Z mocy prawa kanonicznego wszyscy gremialni kanonicy gorzowscy zostali z urzędu wezwani na synod, by wspierać biskupa swą radą i doświadczeniem.