Byłem mile zaskoczony, gdy drzwi otworzyła mi uśmiechnięta pani Wanda Rogaś. Wnętrze zadbane, biblioteczka wypełniona literaturą religijno-patriotyczną. Gdy siadam do kawy podanej przez samotną sybiraczkę, dostojna szczecinianka podkreśla:

WANDA ROGAŚ: – Ja mam już 91 lat, urodziłam się w Tucholi na ziemi bydgoskiej w rodzinie rolniczo-patriotycznej. Jeszcze mam młodsze rodzeństwo: brata Witolda i nieżyjącą już siostrę Stanisławę. Dotknęła naszą rodzinę zsyłka na Syberię, z której dane nam było wszystkim wrócić do Polski, a to niewątpliwie zawdzięczamy naszej silnej wierze w Chrystusa i szczególnym modlitwom mojej babci Anny do Matki Bożej Kochawińskiej. Na koronacji tego cudownego Obrazu była obecna w roku 1912 moja babcia wraz z mamą, a widok takiego Oblicza Matki towarzyszy mi przez całe życie.

BOGDAN NOWAK: – Czy pamięta Pani moment wywózki na Syberię?

– Ten sobotni, bardzo mroźny dzień 10 lutego 1940 r. będę pamiętać do końca swego życia. Spałam wtedy u swojej babci, która mieszkała w Stryju. Poszłam, jak zwykle, do gimnazjum na lekcje. Wtem do klasy wszedł dyrektor szkoły wraz z kilkoma mężczyznami. Jeden z nich był ze straży cywilnej z czerwoną opaską na rękawie i z karabinem zakończonym ostrym bagnetem. Przyszli po mnie. Kazali mi się szybko ubrać. Dyrektor poprosił uczniów, by ofiarowali mi swoje śniadania, gdyż wyjeżdżam bardzo daleko. Wszyscy solidarnie mi je oddali. Wychodząc na ulicę, strażnik ostrzegł mnie, wówczas 16-latkę, bym szła z głową pochyloną i na nikogo nie patrzyła. Tak zostałam doprowadzona na dworzec towarowy, gdzie już był podstawiony pociąg do przymusowej wywózki Polaków na Sybir. Moich rodziców i rodzeństwo zabrali Sowieci tego samego dnia o godz. 4. Musieli się spakować w ciągu pół godziny. Mama zemdlała, a tato nie miał sił się ubrać. Na miejsce zbiórki zesłańców przywozili na saniach górale ukraińscy. Tata musiał iść 5 km w śniegu obok sań, a laskę, którą musiał się podpierać, sowiecki żołdak wyrwał mu z ręki i wyrzucił. Było wielkie zamieszanie, krzyk i płacz dzieci. Wsadzili nas do bydlęcego wagonu, w którym było pełno ludzi: żołnierzy legionistów, policjantów, gajowych, leśników i Ukraińców.

– Zawieziono was na Ural...

– W końcu marca, po trzech przesiadkach na trasie, dotarliśmy do posiołka Wyżnyj Is. Stamtąd pieszo doszliśmy do górskiego posiołka Kamieniuszka. Zastaliśmy baraki zbudowane dla wrogów komunizmu, skąd już przeważnie nie wracali żywi. Mnie skierowano do najcięższej pracy w kopalni złota i platyny. Tato w lesie przygotowywał bale do wzmocnienia korytarzy w kopalni, natomiast mama z bratem musieli wyciąć i ułożyć drewno w lesie. Tata otrzymał ostrzeżenie: „Ty pan tu zostaniesz do grobowej deski”.

– Skąd ta nagonka na Pani ojca?

– Tato, Ignacy Kuźniar, był wielkim patriotą i żołnierzem Legionów Polskich, dlatego znalazł się wraz z rodziną na sowieckiej liście przeznaczonych na zsyłkę na Sybir. W wojsku służył 10 lat. Najpierw został powołany do wojska austriackiego. Gdy wybuchała I wojna światowa, walczył na froncie włoskim. Po kilku latach przyjechał na urlop do rodzinnej Albigowej, ale już do wojska austriackiego nie powrócił, tylko ochotniczo wstąpił do Legionów Polskich i wyruszył na Kijów. W roku 1920 był z wojskiem w Grudziądzu i stamtąd szedł bronić Warszawy przed bolszewickim najazdem. Zdemobilizowany został w roku 1921. Ożenił się w Stryju z moją mamą Heleną. Z wykształcenia był rolnikiem. Niedaleko Stryja w roku 1926 kupił 10-hektarowe gospodarstwo.

– Co było najtrudniejsze na Syberii?

– Głód i nostalgia za Ojczyzną. W maju 1943 odebrano nam obywatelstwo polskie. Głód był straszliwy. Mama zamieniała ubrania na jedzenie i w ten sposób udało się przeżyć 9-miesięczną zimę. Zazdrościłam tym, co umarli. Wiosną można było nazbierać traw, które trzeba było kilka razy przegotować i jadło się taką zawiesinę. Ciągle mieliśmy nadzieję, że wrócimy do Polski, choć każdego dnia śmierć zaglądała nam w oczy. Od wiosny 1944 r. brakowało już wszystkiego, by zamienić na żywność. Zimę przetrwaliśmy dzięki temu, że mama obrączki ślubne zamieniła na16 kg mąki razowo-żytniej.

– Podobno była Pani nawet polonistką na tym bezludziu?

– We wrześniu 1944 r. załadowano nas do bydlęcych wagonów i pojechaliśmy na południe ZSRR. Wojska sowieckie odnosiły zwycięstwa nad armią niemiecką, tym samym zmniejszył się rygor w stosunku do nas. Po dwóch miesiącach podróży przyjechaliśmy na Ukrainę, do Chrestowska, ok. 40 km od Krymu. Zamieszkaliśmy w jednoizbowej chacie z glinianą podłogą i małym piecykiem. Bytowanie tutaj było lżejsze niż na Sybirze, gdyż klimat był ciepły. Związek Patriotów Polskich, którego moja mama była członkinią, rozpoczął działalność od oświaty. Postarał się, by polskie dzieci rozpoczęły naukę języka polskiego, a ja byłam jedną z nauczycielek.

– Stamtąd powróciliście do Polski?

– Musieliśmy pisać do władz sowieckich, aby zwrócili nam obywatelstwo polskie. Pierwszeństwo powrotu miały rodziny, których mężowie lub dzieci byli w wojsku. Z trudem naszą rodzinę dołączyli do transportu jadącego do Polski. Gdy nasz bydlęcy transport na początku marca 1946 r. zatrzymał się na dłuższy postój w Rzeszowie, poszłam z mamą do najbliższego kościoła, uklękłyśmy na jego progu i płakałyśmy ze wzruszenia.

– Czy od razu przywieziono Was do Szczecina?

– Najpierw dotarliśmy na Ziemie Zachodnie. We wsi Brzeźnica niedaleko Żagania rodzice otrzymali 10-hektarowe poniemieckie gospodarstwo wraz z koniem i krową. Zaczęliśmy nowe życie. Wkrótce udało się nam skontaktować listownie z rodziną mamy w Szczecinie. Przyjechał jej brat i zabrał mnie do tego portowego miasta, abym ukończyła szkołę średnią systemem wieczorowym. Do południa pracowałam w Państwowym Urzędzie Repatriacyjnym. Otrzymałam też niewielkie mieszkanie komunalne. Kilka lat później sprowadziłam do Szczecina rodziców, którzy bali się kolektywizacji gospodarstw rolnych. Przed opuszczeniem Brzeźnicy tato zaprowadził do wójta konia i oddał wszystko, niczego nie chciał od władzy ludowej.

– Z Pani twarzy emanuje autentyczna radość życia, pomimo doznania tylu cierpień Golgoty Wschodu...

– Nasza rodzina nie ma żalu do Ukraińców czy Żydów, którzy nas wysłali na Sybir, a nasze gospodarstwo zrównali z ziemią, by po nas nic nie pozostało. Nie wiadomo, co byłoby z nami, gdybyśmy tam zostali. Na pewno los nasz byłby podobny do Polaków, którzy pozostali między Ukraińcami. Do Rosjan też nie czujemy nienawiści, tam też są życzliwi ludzie, którzy nam pomagali. Wprawdzie jestem od ponad 30 lat wdową, to jednak kocham życie takie, jakie mi dał Stwórca. Jestem matką dwóch synów. Doczekałam się czterech wnuków. Mieszkam sama, ale pod nieustanną opieką Matki Najświętszej. Pamiętam o tych z mojej rodziny, którzy ubiegli mnie w drodze do wieczności, pielęgnując ich groby na szczecińskim cmentarzu. Wierzę, że tam na mnie czekają, bo przecież wszyscy idziemy do domu Ojca, jak mawiał św. Jan Paweł II.