Eucharystia to po grecku (czyli w języku, w którym spisano Nowy Testament) „dziękczynienie”. Terminem tym określano we wczesnym chrześcijaństwie nabożeństwo upamiętniające Ostatnią Wieczerzę, którą Jezus z Nazaretu spożył ze swoimi uczniami, jako „głoszenie śmierci Pana” (por. 1 Kor 11, 26) i Jego chwalebnego zmartwychwstania. Podczas tego paschalnego posiłku Chrystus przemienił chleb w swoje Ciało, a wino w swoją Krew.

W Starym Testamencie natrafiamy na wiele fragmentów, które wyjaśniamy w kategoriach zapowiedzi czy też wyobrażeń Eucharystii. Zaliczają się do nich m.in.: opis ofiary Melchizedeka, opowiadanie o baranku paschalnym, o mannie i o wodzie tryskającej ze skały.

Ofiara Melchizedeka

Historia tej biblijnej postaci opisana jest na kartach Księgi Rodzaju - rozdz. 14, 17nn. Imię Melchizedek z języka hebrajskiego oznacza „mój król jest sprawiedliwością”. Był on królem Szalemu (być może późniejszej Jerozolimy, czyli dosłownie „miasta pokoju Boga”) i kapłanem „Boga Najwyższego”. On to - po zwycięstwie odniesionym przez Abrahama „nad Kedorlaomerem i królami, którzy z nim byli” - wyszedł naprzeciw patriarsze, „wyniósł chleb i wino” i go pobłogosławił. Ten zaś „dał mu dziesiątą część ze wszystkiego”.

Zgodnie z katolicką teologią, Melchizedek jest typem samego Jezusa Chrystusa. Ofiara bowiem chleba i wina jest figurą i zapowiedzią sakramentu Eucharystii, w którym Pan Jezus ukryty jest właśnie pod postaciami chleba i wina. Typologia Chrystus - Melchizedek, w kontekście godności arcykapłańskiej, jest rozwinięta w Liście do Hebrajczyków - rozdz. 7, 1-27. Fragment ten nawiązuje do Ps 110, 4, gdzie jest mowa o tym, że król Dawid jest „kapłanem na wieki na wzór Melchizedeka”. Zdanie to należy odczytywać w kluczu mesjańskim, odnoszącym się oczywiście do Jezusa.

Warto wiedzieć, że Ojcowie Kościoła, zarówno Euzebiusz z Cezarei (zm. ok. 340 r.), reprezentujący tradycję wschodnią, jak i Leon Wielki (zm. w 461 r.), będący przedstawicielem kultury zachodniej, są zgodni co do tego, że ofiara chleba i wina złożona przez Melchizedeka radykalnie odcina się od starotestamentowych praktyk ofiarniczych. Jest ona zapowiedzią Eucharystii ustanowionej przez Chrystusa podczas Ostatniej Wieczerzy.

Baranek paschalny

Mięso baranka dla starożytnych Izraelitów było cennym pożywieniem. Baranek był też zwierzęciem ofiarnym, szczególnie podczas święta Paschy, które upamiętniało wyjście Żydów z domu niewoli, czyli z Egiptu. W Nowym Testamencie baranek kojarzony jest jednoznacznie z Jezusem w kontekście Jego ofiary na krzyżu i ostatecznego Jego zwycięstwa (por. Ap 5, 8.12) oraz z Eucharystią.

Tradycja o baranku paschalnym nierozłącznie związana jest z Księgą Wyjścia, szczególnie z rozdz. 12., opisującym noc, podczas której pierworodni synowie Egiptu zostali zgładzeni. Krew zaś zabitego baranka, znajdująca się na futrynie i progu domostw Izraelitów, sprawiła, że Pan „przeszedł obok” i ocalił ich od śmierci. Dopiero wtedy faraon zezwolił im na odejście. Do baranka paschalnego nawiązuje też prorok Izajasz. Wspominając o cierpieniach i śmierci Sługi Jahwe, pisze: „…nawet nie otworzył ust swoich. Jak baranek na rzeź prowadzony…” (53, 7). Jan Chrzciciel zaś, jak relacjonuje św. Jan Ewangelista, gdy tylko zobaczył Jezusa idącego do niego, powiedział: „Oto Baranek Boży, który gładzi grzech świata” (1, 29).

Baranek wielkanocny jest więc wyobrażeniem (figurą) Eucharystii. Ciało Chrystusa to nasz pokarm na drodze do wieczności, a Jego Krew chroni nas od śmierci wiecznej.

Innymi słowy, baranek spożywany przez Izraelitów w noc wyjścia z Egiptu stanowił typ Chrystusa spożywanego w tajemnicy Jego Ciała i Krwi.

Manna

Zgodnie z opisem zawartym w Księdze Wyjścia - rozdz. 16 (por. Lb 11, 6-9), manna była pożywieniem spadającym z nieba, podarowanym Izraelitom przez Boga podczas ich wędrówki przez pustynię do Ziemi Obiecanej. W Nowym Testamencie w 1 Kor 10, 3 manna nazwana jest „pokarmem duchowym”. Sam Pan Jezus, zwracając się do tłumu po cudownym rozmnożeniu chleba, mówi: „Jam jest chleb życia. Ojcowie wasi jedli mannę na pustyni i pomarli. To jest chleb, który z nieba zstępuje: kto go spożywa, nie umrze. Ja jestem chlebem żywym, który zstąpił z nieba. Jeśli kto spożywa ten chleb, będzie żył na wieki. Chlebem, który Ja dam, jest moje ciało za życie świata” (J 6, 48nn.).

„Badania naukowe widzą w mannie zjawisko naturalne: owady zwane koszenilami wysysają sok z gałęzi tamaryszków, aby uzyskać ważny materiał dla swoich larw; nadmiar soku wydzielają w postaci kropel, które krzepną w białawe kulki i spadają na ziemię. Beduini na obszarze góry Synaj zbierają nawet dziś tę mannę i używają zamiast miodu ze względu na jej słodki smak; zbieranie musi odbywać się z rana, ponieważ kulki topnieją w upale (por. Wj 16, 19n.)” - „Nowy leksykon biblijny”, wydawnictwo „Jedność”, Kielce 2011, s. 436. Nie zapominajmy jednak, że z biblijnego punktu widzenia cudem jest wszystko, nawet to, co jest naturalne, bo przecież wszystko pochodzi od Pana Boga. Warto też przywołać w tym miejscu Księgę Mądrości, gdzie manna została nazwana „chlebem anielskim”, „chlebem z nieba”, „darem żywiącym wszystkich” oraz „pokarmem nieśmiertelności”.

Woda ze skały

Wodę w Biblii uważano za wyjątkowy dar Pana Boga. Jej obecność była znakiem Jego szczególnego błogosławieństwa. Wodę źródlaną określano wręcz jako wodę „żywą”. Dlatego też często Boże działanie - jako dające moc - jest porównywane do żywej wody (zob. np.: Oz 6, 3; Iz 55, 10nn.; Jr 2, 13; Ps 36, 9n.; J 4, 10nn.). Skała zaś w Starym Testamencie była m.in. obrazem samego Boga. Właśnie przy Nim modlący się człowiek znajduje schronienie (por. Ps 18, 3.47; 28, 1).

W przywołanym już wcześniej Pierwszym Liście św. Pawła do Koryntian jest mowa nie tylko o mannie jako „pokarmie duchowym” („wszyscy też spożywali ten sam pokarm duchowy” - 10, 3), ale również o napoju - „i pili ten sam duchowy napój. Pili zaś z towarzyszącej im duchowej skały, a ta skała - to był Chrystus” (10, 4).

Apostoł Narodów w tym nowotestamentowym fragmencie nawiązuje do wydarzeń opisanych w Księdze Wyjścia i Księdze Liczb, które dotyczą cudownego wytryśnięcia wody ze skały, zaspokajającej łaknienie wędrującego przez pustynię ludu pod przywództwem Mojżesza. Wykorzystuje też legendę podawaną z pokolenia na pokolenie przez żydowskich nauczycieli (rabinów). Według niej, owa życiodajna skała miała towarzyszyć Izraelitom podczas ich pustynnej tułaczki. Św. Paweł utożsamił ją wprost z Chrystusem. W tekście natomiast 1 Kor 10, 1-13 jest wyraźnie mowa o dwóch wczesnochrześcijańskich rytach, czyli o chrzcie św. i o Eucharystii, które potem staną się fundamentalnymi kościelnymi sakramentami.

Warto może znów przywołać Ojców Kościoła. Św. Ambroży (zm. w 397 r.) podkreśla, że dar Krwi Chrystusa przewyższa dar wody na pustyni, gdyż woda gasiła pragnienie tylko na jakiś czas, podczas gdy Krew Zbawiciela obmywa na wieki i zaspokaja wszelkie pragnienia.